Het verbaast mij te zien hoe sommige mensen die stikken in het werk en gebukt gaan onder zware verantwoordelijkheden, steeds tijd vinden om een antwoord te geven. En ik glimlach, hoewel droevig, telkens wanneer ik mensen vind die zich alleen maar belangrijk vinden, omdat zij zich niet verwaardigen te antwoorden.

De rijken, de machtigen en de intellectuelen kunnen het zich zelfs onder elkaar veroorloven niet te antwoorden. Het is een domme wijze om te tonen dat ze belangrijkere dingen te doen hebben en je te laten begrijpen dat jij een dergelijke eer niet waard bent.

Ieder heeft zijn spelletjes, eigenlijk zijn we altijd kinderen.

Waar het spel integendeel onacceptabel blijkt, is dat wanneer de echte arme schrijft.

Het breekt iemands hart soms een kaartje te zien waar met een trillend handschrift op geschreven is, die gestandardiseerde, in een shop gekochte afbeelding, de rituele uitdrukkingen die worden gebruikt door degene die bang is zich met de spontaneïteit van het hart tot iemand te richten.

Daar is het spel niet meer te verdragen en wordt het misdaad.

In het geheim van het leven van iemand zijn er ook niet gegeven antwoorden.

Dit niet antwoorden kan ongecontroleerde en ook onvoorziene reacties te weeg brengen.

Madeleine Delbrêl, die terecht beschouwd wordt als een van de interessantste christelijke mysticae van de laatste tijd, maakte in haar jeugd juist ten gevolge van een aan een priester geschreven brief die nooit een antwoord waardig gekeurd werd, een periode van bitter en hard antiklerikalisme door. Veel later zal zij op deze episode terugkomen door aan te bevelen “altijd te antwoorden”^[1].

Ik ontmoette in een ver land een jonge vrouw, een dochter van arme mensen, die van kleins af aan moest gaan werken. Haar grote overwinning, de belangrijkste in haar leven, was, toen zij leerde typen. Zij had vervolgens een kleine verantwoordelijke taak die onder andere met zich meebracht dat zij verslagen moest schrijven over de situatie van de plaats waar zij leefde.

Zij begon haar gedetailleerde verslagen met hartstocht en eerlijkheid met enthousiasme op de typemachine te schrijven. De verslagen stapelden zich op (zij zei mij dat zij acht kilo ervan had geschreven!), maar er kwam nooit een antwoord hierop.

Om haar kwijt te zijn schreven ze haar uiteindelijk op een officiële, bureaucratische wijze en,zelfs met een protocolnummer dat zij, als ze iets had te zeggen over de situaties die zij meemaakte, rustig kon ... schrijven.

Vandaag zouden ze je met de klassieke boodschap op de gsm liquideren: twee of drie woorden en ze komen van je af. En wie beschouwd wordt als “de saaie piet van dienst”, zal toch tevreden zijn en zich de volgende keer presenteren, “trots en tevreden” bedankend voor het ontvangen berichtje.

Verhalen van een gewone dwaasheid!

De tijd gaat voor allen onverbiddelijk voorbij en ieder is geroepen zijn keuzes te maken.

Men kan niet heel zijn leven als welke Jan-met-de-pet dan ook, zonder een eigen identiteit.

“Verantwoordelijk” is iemand die zich niet onttrekt aan de plicht rekenschap af te leggen van eigen handelen of dat van anderen.

“Verantwoordelijkheid” is het bewustzijn “zich te moeten verantwoorden” voor de gevolgen van eigen handelen of dat van anderen.

De etymologie van deze woorden is gelegen in het werkwoord antwoorden.

Jan-met-de-pet antwoordt zonder zich te situeren in de juiste tijd en plaats altijd met woorden die klinken als van dwazen, de taal van het niets, de taal van de... Jan-met-de-pet Universiteit.

Jan-met-de-pet herhaalt altijd het laatste woord dat hij heeft gehoord, zich daarbij verbergend achter de laatste persoon die heeft gesproken. Hij sluit altijd aan bij de laatste wagen die voorbijkomt, nadat hij alleen natuurlijk ten koste van anderen gezien heeft waarheen de andere wagens leiden.

Hij is een zeer gevaarlijk iemand, omdat hij altijd het slechtste deel van onszelf naar boven doet komen, het lafhartige en luie deel dat ervoor zorgt dat wij langzamerhand verstand, wil, vrijheid, verantwoordelijkheid verliezen om een ding tussen zoveel dingen te worden.

Jan-met-de-pet is evenals Piet en Klaas een reëel en tegelijkertijd symbolisch persoon. Hij woont samen met ons en in ieder van ons. Hij is ieder van ons, wanneer wij uit luiheid of boosaardigheid weigeren te redeneren en vluchten in de gemakkelijke gewoonte te herhalen wat wij hebben opgevangen; daarbij verbergen wij ons achter een generiek anoniem taalgebruik van “men zegt... men denkt... ze zeggen en doen allemaal...”^[2], zien wij af van de gave die God ons heeft geschonken, namelijk die van de persoonlijke vrijheid, het weten te spreken in de eerste persoon en het altijd op zich nemen van de eigen verantwoordelijkheden en niet het afschuiven ervan op anderen (slechte leermeesters of slechte vrienden...) of anonieme structuren.

De afgelopen eeuw wordt gekenmerkt door een explosie van ideologieën die de mogelijkheid hebben ontkend van de vrije persoonlijke beslissing, van de verantwoordelijkheid in eerste persoon, en daar waar men is geconfronteerd met niet gedeelde keuzes die niet in vooraf gefabriceerde schema’s pasten, zijn de meest verschillende repressieve methodes in beweging gekomen.

Toegeven dat iemand vrij een persoonlijke keuze kan maken, is iets onverdraaglijks en een dergelijk iemand moet onderdrukt en uiteindelijk in een kliniek worden opgenomen en behandeld worden als geestelijk ziek.

De psychiatrie ten dienste van de macht is niet iets dat alleen maar thuishoort in dictatoriale of niet vrije regiems, maar zij is ook iets dat wij hebben ervaren in ons Italië^[3].

Wie geroepen is autoriteit uit te oefenen, dient-luistert-voert een dialoog, en verplettert niet degene die gediend zou moeten worden.

Uiteindelijk is het reduceren tot Jan-met-de-pet heel functioneel in systemen van een repressieve macht.

Na haar vlucht uit de Sovjet-Unie legde de dochter van Stalin, Svetlana Allilueva Stalin, de furieuze reactie van het Kremlin aan de gedesoriënteerde journalisten als volgt uit:

“Zij kunnen niet geloven dat een individu, een persoon, een menselijk wezen zelf beslissingen kan nemen. Zij kunnen nog steeds niet geloven dat ik Rusland verliet op grond van een eigen beslissing van mijzelf, die geen samenzwering was, niet was georganiseerd, dat er geen hulp was. Zij kunnen het niet geloven. Zij geloven alleen maar in daden die door een organisatie zijn gedicteerd – het collectief, ja, – en zij worden steeds woedend, wanneer zij zien dat hoewel zij in vijftig jaar hebben getracht dat de mensen in Rusland op dezelfde manier zou denken, dezelfde meningen zou hebben... hetzelfde politieke standpunt..., wanneer zij zien dat al het werk dat in vijftig jaar is gedaan, vergeefs is geweest en de mensen nog iets van zichzelf hebben, raken zij zeer geïrriteerd”^[4].

Als wij niet willen eindigen als welke Jan-met-de-pet dan ook of als de klassieke saaie piet van dienst, moeten wij de moed hebben van verantwoordelijkheid, dat wil zeggen de moed antwoorden weten te geven, telkens als onze geschiedenis erom vraagt. En tegelijkertijd moeten wij de moed hebben deze antwoorden te eisen van wie geroepen is ze te geven.

Ter gelegenheid van de plenaire vergadering van de Congregatie voor de Clerus op 1 juni 2017 heeft paus Franciscus de bisschoppen er met kracht aan herinnerd hun priesters onmiddellijk antwoord te geven, wanneer dezen zich tot hen richten en hen niet te liquideren met het rituele berichtje op de gsm, dat alleen maar de saaie piet van dienst trots en tevreden kan maken.

“Hoe vaak heb ik de klachten van priesters gehoord... – zo heeft paus Franciscus uitgeroepen –: ik heb de bisschop gebeld; hij was er niet, en de secretaresse heeft mij gezegd dat hij er niet was; ik heb om een afspraak gevraagd; ‘Hij zit de komende drie maanden helemaal vol...’. En die priester krijgt geen contact met de bisschop. Maar als jij, bisschop, weet dat op de lijst van de telefoontjes die jouw secretaris of secretaresse achterlaat, een priester staat die heeft gebeld, en jouw agenda vol is, bel hem dan dezelfde dag nog terug, ‘s avonds, of de dag erna – niet later – en zeg hem hoe de zaken ervoor staan, beoordeel samen of het urgent of niet urgent is... Maar het belangrijkste is dat die priester zal voelen dat hij een vader heeft, een vader die nabij is. Men kan een priester niet doen groeien en heiligen zonder de vaderlijke nabijheid van de bisschop”.

En dat is een onderricht voor de bisschoppen, maar ook een onderricht voor ieder van ons.

Emilio Grasso

____________________

^[1] Vgl. C. de Boismarmin, Madeleine Delbrêl 1904-1964. Rues des villes chemins de Dieu, Nouvelle cité, Paris 1985, 23.

^[2] Heidegger maakt een onderscheid tussen authentiek taalgebruik, dat een onthulling is van het wezen en zich uitdrukt in de eerste persoon (ik), en het anonieme taalgebruik, dat een niet-authentieke vorm is, die alleen maar onsamenhangende kletspraat wordt en zich in een onpersoonlijke vorm uitdrukt (men zegt, men doet...), vgl. M. Heidegger, Essere e tempo, Longanesi & C., Milano 1976, § 35, 213-214.

^[3] Slechts als voorbeeld, vgl. C. De Rosa, La mente nera. Un cattivo maestro e i misteri d’Italia: lo strano caso di Aldo Semerari, Sperling & Kupfer Editori, zonder plaats van uitgave, 2014.

^[4] R. Sullivan, La hija de Stalin. La extraordinaria y tumultuosa vida de Svetlana Allilúieva, Penguin Random House Grupo Editorial, Ciudad de México-Barcelona 2017, 245.

(Vertaald uit het Italiaans door Drs. H.M.G. Kretzers)

14/05/2022